Сочинение по крымскотатарскому языку «Ана тилим»
Сочинение о родном (кримскотатарском) языке » Меним тувгъан тилим»
Просмотр содержимого документа
«Сочинение по крымскотатарскому языку «Ана тилим»»
Буны сиз анълайсыз чокъ нефретке толып.
Миллетни джоймакъ да дюньядан кетмектир,
Келинъиз, яшайыкъ саф бир миллет олып!
(«Ана тилинде лаф этмеген аналаргъа» Ч. Али)
Эр бир халкънынъ озь тили, тарихы, дини бар, бу – миллетимизнин тамырыдыр. Эгер де бир де бириси джоюлса, бу миллет ер юзюнден ёкъ олуныр. Бунынъ ичюн не япмакъ керек?
Эбет бу вазиеттен къуртулмасы озюмизге багълы.
Сюргюнлик деври языджыларындан миллий арекетте энъ фааль эштирак эткенлер Эшреф Шемьи –заде, Идрис Асанин, Сеитумер Эминдир. Аслында озь халкъына, къаны- джанынен садыкъ олгъан такъдиринен яшагъан, онынъ келеджеги ичюн янып-куйген Идрис Асанин о дередже кениш бильгили, окъумыш инсан ки, онынъ эр бир меселеге мунасебети ве фикирлеринен, чыкъаргъан хулясалары ве теклифлеринен разылашмакъ, оз фикринде къатты тургъанына, озь гъаелерининъ омюрге кечирилювинде айрыджа къатийлик косьтергенине сукъланмакъ мумкюн дегиль эди. Идрис Асанин эр не къадар миллий арекетнинъ фааль етекчилеринден бири олса да, о иджат адамы оларакъ эвеля шаир, языджы эди. О, озь шиирлеринде энди тек вакъианы тарифлемекнен къалмай, вазиеттен къуртулув чарелерини де изалап башлай.
Бу дюньянынъ инджесидир
Меним азиз тувгъан Илим.
Сен олмасанъ, мен де ёкъым…
Бинъ яшайыкъ, Ана тилим!
Гурбетликте Идрис Асанин озь Ана тили язгъан.
Ана тилимизнинъ бугунки вазиети пек къыен бир вазиетте, бизни джиддий бакъмагъа меджбур эте. Миллетимизнинъ энъ муим байлыгъыны, аслында миллет оларакъ къалмакъ ичюн энъ эсас шартлардан энъ муимини джоймакътамыз.Бу кетиште биз, озь-озьюмизни миллет оларакъ гъайып эте, миллетлер сырасындан чыкъарамыз.
Биз бугунь бирликте арект этип, келеджегимизни озюмиз къорчаламакъсакъ, биз озь тилини, динини, медениетни ве урф –адетлерини бильмеген сюрю оларакъ, башкъа миллетлернинъ аягъы астында къалып орьселенеджекмиз.
Тувгъан тилимизнинъ догъгъан ери Къырымдыр. Некъадар маниелерге огърасада огърасада эбедий къалгъаныны истейимиз.
Февральнинъ 21 – Халкъара ана тили куню. Озь ватаныны, халкъыны, ана-бабасыны севген инсан- озь ана тилини де севе.
Ана тилимизнинъ келеджегимиз бизим къолумызда. Биз тилимизнинъ, медениетмизнинъ ве урф – адетлеримизнинъ девамджыларымыз. Ана – бабаларымыз бизни догъру тербия бердилер, олар бизге ана тилимизни урьмет этмекни, севмекни ве тувгъан тильде сербест лаф этмеге огреттилер.. Биз къырымтатармыз, озь ватанымыз Къырымда яшаймыз. Келинъиз ана тилини севейик, огренейик, ана тилинде лаф этейик. Эпимиз ана тилинни сакълап къалмагъа, яшатмагъа тырышайыкъ, Озь тилин, адетлерни кутькен, къорчалагъан халкънынъ омюри де узун олур.
Мен истеим ки бизим тилимиз сокъакъларда, койлерде, шеэрлерде – бутюн Къырым топрагъында сербест янъырасын! Ватанны чечеклендирмек, оны гузеллендирмек, тильге къавий земин азырламакъ бизим боюнымиз борджудир.
Мен озюмнинъ юрек ферьядымны Юнус Къандым сёзлеринен битирмге истейим:
Ана тилин эм адабиатын окытувда туватаган маьселели соравлар эм олардынъ шешилуьв йоллары.
Доклад на ногайском языке «Вопросы методики преподавания родного языка и литературы в связи внедрения ФГОС»
Ногай тили – бай эм ярасык тил. Мине калай язады оьзининъ ана тили акында бизим белгили язувшымыз Ф.Абдулжалилов «Калай байсынъ» деген ятлавында.
Содержимое разработки
Ана тилин эм адабиатын окытувда туватаган маьселели соравлар эм олардынъ шешилуьв йоллары.
Дагыстан – коьп миллетли оькимет. Мунда аьр миллет оьз тилинде дурыс окымага эм язбага, оьзининъ халкынынъ соьз байлыгына уьйренеди. Ногай мектеблеринде ногай тили эм адабиаты окылады. Оьзининъ ана тилин аьр аьдем аьруьв билмеге тийисли. Бу тилде миллет язувшылар туьрли ятлавлар, повестьлер, романлар язадылар, а оларды окув – халкынынъ тарихи, маданиаты ман танысув болады.
Ногай тили – бай эм ярасык тил. Мине калай язады оьзининъ ана тили акында бизим белгили язувшымыз Ф.Абдулжалилов «Калай байсынъ» деген ятлавында.
Тувган тилим, ана тил,
Калай бир сен туьпсизсинъ!
«Ногай тил» предмети мектебтинъ ортак билимлендируьв системасында гуманитарлык предметлердинъ ишинде окувшыдынъ аьдемлик табиатын кеплевде катнасканы уьшин айырым баалы орынды алады. Аьлиги мектебтинъ ногай тилдинъ ярдамы ман билимлендируьв эм тербиялав борышын халктынъ буьгуьнги социаллык яшавы айырады. Тувган тил оьсип келген яс аьдемнинъ интеллектин, билимин, эдаплыгын, психология аьллерин эм яшав йолын кеплемеге эм тил билимлиги аркалы окувшы мектебтен баслап оьз миллетининъ маданиятлык асабалыгы ман таныспага тийисли болады.
Ногай тилин билуьв окувшыга баска тюрк тилли миллетлер мен айкаспага эм олардынъ адабиат эм маданиат байлыклары ман таныспага амал береди. Тилди билуьв баска яшав сулыпларына да уьйретеди. Сол себепли ногай тилден билим береек программа терен эм маьнели, тилдинъ грамматикалык айырым белгилерин ашык коьрсеткен, окувшылардынъ ясларына коьре туьзилген документ болув керек. Тил материал баьри окувшыларга ортак болады, ама оны окытувшы мектеб практикасында тийисли кулланмага болаяк. Сондай окытув борышларды Россиядынъ оькиметлик федераллык билимлендируьвдинъ программасы эм Дагестан республикалык билимлендируьв планы айырадылар. Соны ман, тувган тилди орта мектебте окытувдынъ бас борышлары:
Тил системасыннан эм онынъ теориясыннан билим беруьв; оны ман бирге окувшыда интеллектти туьзуьв;
Тил аркалы ислетип уьйретуьв; туьрли тил ислерин эттирип, авызлама эм язба (язув) тиллердинъ сулыпларын (айтув, тынълав, анълатув, тергев, айырув, язув) теренлетуьв эм беркитуьв боладылар.
Ама буьгуьнлерде Россияда баьри ямагат тармакларында уьйкен туьрленислер барады. Сондай туьрленислер билимлендируьв программасында да болган, неге десе янъы федераллык оькимет билимлендируьв стандарты киргистилген. Ана тилин окыта келип биз, окытувшылар, тек окувшыларды уьйретип калмай, олардынъ билим байлыкларын оьстируьв йорыгында аьр яклап тербиялаймыз эм ана тили мен кызыксындырамыз. Бизде не деп айтады «мектеб оьрленеди, эгер онда дерислерди кызыклы этетаган окытувшылар коьп болса». Ама ана тилин юргистетаган окытувшыларга бир аз кыйын, неге десе бизде янъы китаплер йок, янъы программага методикалык кулланмалар йок эм с.б. маьселелер бек коьп. Окув материалын беруьвде окувшылардынъ анъламлык аьрекетин белсинли эткендей, олардынъ авызлама эм язба соьйлемлерининъ маданиатын коьтерип болгандай амаллар эм йосыклар кулланамыз, туьрли сынас ислерин беремиз.
Мысалы: 5 класста ногай тилден «Элиппеди» оьткенде, боялма- китаптеги ятлавларды уьйренемиз, аьрипли диктантлар язамыз, цифралы ислер этемиз эм с.б. Проект ислери: «Соьздинъ аьели яде Кардаш соьзлер». Оьзимизди тергейик деген боьликте туьрли соравларга яваплаймыз эм тестирование этемиз. Бирерде 5-7 классларды косып «Акыллылардынъ сынасы» деп ойын озгараман, 5-11 класслардан эки куьпке боьлингендей экисер окувшы аламан «Интеллектуаллык регата» озгараман (15 сынастан туьзилген)– бу куьшли окыйтаган балалар ман ис болады. Дерис – бегитуьвде рефлексия: Бас бармак – дерис бек кызыклы эди; Коьрсеткиш бармак – керекли билим алдым; Обыр бармак – мага ярамады; Шынатай – мен аьли де билгим келеди.
21 оьмир – ол аьдемшиликли инсанды тербиялав. Бизим мектебимиз неше йылдан бербетин «Гуманная педагогика» ман каьрлейди, сонынъ уьшин Орта- Тоьбе мектебининъ окытувшылары оьз дерислеринде тербиялы, аьдемшиликли, языкшыл, абайлы(внимательный), окымага аваслы окувшыларды тербияламага шалысадылар. Адабиат дерислерде кишкей классларда орысшадан кишкей хабарлар, баснялар, эртегилер коьширип уьйренемиз яде оьзимиз язып караймыз. Проект ислери туьрли темаларга бериледи : «Бурынгыдан бир дурбаттынъ тарихи», «Дослыкты баалап бил», «Меним уьй айванларым», «Ветеранга савкат». Мысалы: С.Капаевтинъ «Тандыр»(11кл.), К.Оразбаевтинъ «Аллы ясыл, шоьлим сен»(10кл.), С.Капаевтинъ «Эски уьйдинъ сонъы»(9кл.) деген шыгармаларын окыган сонъ, мунавдай проект ис бериледи «Элимнинъ тарихине аьелимнинъ косымы».
Темасы: «Элимнинъ тарихине аьелимнинъ косымы», 9-11 класслар.
Оьзгериси: яратувшылык ис.
Маьселеси: Аьелимиздинъ тарихин, тамырларымызды, тамгаларымызды, яс уьйкенлеримизди коьп аьруьв билмеймиз.
Не уьшин? Аьел аьдетлеримиз йойылып барады, кызыксынмаймыз.
Не этпеге керек? Аьелимиздинъ тарихин уьйренуьв.
Калай? Кардашларымыздан, ата-тетейлеримизден сорап билуьв; бурынгы документлерди тешкерип тергев, аьелдинъ бурынгы дурбатларын излестируьв;
Тамамы: сочинение язув.
Сосы проект уьстинде ислегенде окувшылар туьрли маьселелерди шешеди: 1) Туьрли альбомлардан дурбатларды яде суьвретлерди карайдылар, яс уьйкенлерден кашан эм кайда туьсирилгенин биледилер, Янындагы аьдемлердинъ бактыларын сорастырадылар. 2) бу ис яс уьйкенлер мен ясларды ортакластырады. 3) Яслар сол замандагы аьдетлердинъ, ойынлардынъ акында билимлерин теренлетедилер.
Ойымды тамамлай келип айтпага суьемен Каплановтынъ «Ногай тилди саклайык» деген ятлавыннан уьзик пен:
Ана тилди саклайык
Уьйшиликте, исте де.
Яс оьспирге тапшырып,
Эс этейик куьнде де.
МКОУ «Ортатюбинская СОШ»
Доклад «Вопросы методики преподавания родного языка и литературы в связи внедрения ФГОС»
(Ана тилин эм адабиатын окытувда туватаган маьселели соравлар эм олардынъ шешилуьв йоллары).
Учитель родного языка и литературы Кошанова С.Н.
Сочинение на тему ана тил на кумыкском языке
Мен язаман шиъруларым
Мени Къумукъ халкъым учун
Бары халкъ мюкюр болгъан
Къумукъну сынап гючюн.
⠀
Къумукъ халкым бириксе
Тавлар да чартлар эди
Къумугъум оьрлюк алып
Кёклеге етер ди.
⠀
Яшавда асилликни
Къумукъ халкьыма берген
Аявлу азиз халкъым
Къыйынлыкълар да гёрген.
⠀
Къумукъ деген сёзню де
Кёп айтсам да тоймайман
Къумукъ Азиз халкъымдан
Арек яшап болмайман.
⠀
Бары да уьстюнлюкню
Къумукълагъа ёрайман
Къумукъ къызым, къумукъ тюзюм
Сагъа насип ёрайман.
⠀
Автор: Нургьат Керимова
12.08.2016 г.
с. Боташюрт
Ана топракъ ата юртум
Юрегиме сыймайсан
Дюньялыкъда яшамагъа
Мени рагьат къоймайсан
Сени маънанг чечме
Магъа бек къыйын
Маънатуздай сагъа багъып
Тарта мени гюн сайын
Элим мени чакъыра
Сагъынчымда янгыра
Тувгъан ата юртумну
Иссивюне сагъына
Жюнгютейни сюювюн
Юрегимде сакълайман
Яшлай оьсген элимни
Бир гюн гёрме ойлайман
Гьасиретмен эшитме
Гьайлек йырын анамны
Гьайлек йырдан башлана
Ана тили баланы
Сенден башлангъан яшлыкь
Сен къатдырдынг къанатым
Биринчилей басгъанман
Айланч ёлгъа абатым
Башлапгъы абатымны
Къоркъа туруп басгъанман
Яйгъан къулачларынгъа
Мен сени таянгъанман
Гьай гьай балам
Гьай гьай деп
Сен ягь салдынг жаныма
Сени сюювюнг синген
Мени алты саныма
Лай лай балам лай лай деп
Бешюгюмню чайкъадынг
Йылагъанда тындырдынг
Йыгъылгъанда тургъуздунг
Сагъа къайтып гелемен
Йылланы айланчындан
Сен берген иссив булан
Юрек толгъан сагъынчдан
Сенден башлангъан яшлыкъ
Сен къатдырдынг къанатым
Биринчилей басгъанман
Айлач ёлгъа абатым
Биринчи абатларым
Мен сенден башлагъанман
Дюньяны денгизине
Тувгъандокъ ташлангъанман
Йыракълагъа учгъанман
Ареклеге къачгъанман
Юртумну иссивюне
Мен бугюн таянгъанман
Сенден йыракъ эллерде
Сени билмес ерлерде
Сен сакълагъын сюювюм
Сен къутгъаргъын иссивюм
Аявлу ата юртум
Мен ахырда къайтарман
Ана топурагъымда
Ял алмагъа ята ятарман
Ана топурагъымдан
Башлыкъ ястыкъ этерсиз
Не ерде гечинсемде
Жюнгютейге элтерсиз
Атамны къырыйында
Къабур къазып гёмерсиз
Аллагьны уллу гюнюнде
Мени уьстюме гелерсиз
Магъа гъалал этерсен
Сенсиз ашагъан ашым
Ягъада къабурларда
Болсун мени сын ташым
Сагъа къайтып гелемен
Йылланы айланчындан
Сен берген иссив булан
Юрек толгъан сагъынчдан
Автор: Салимат Мугитдинова
Тамбов. 2018 год.
Экинчи къатынны юрютеген эркеклеге багъышлана
Отуз беш йыл оьмюр гечдик биз бирче
Ол йылларда нече гюн нече гече
Сени оьмюрюнг сексенлеге хармашгъан
Меникиде етмушге орталашгъан
Болгъан эди сагъа заман токъташма
Биз оьтгерген толкъунланы ойлашма
Сенчи мени башлап оьзюнг сюйдюрдюнг
Гьали энди отгъа салып гюйдюрдюнг
Бу гюн магъа уллу айып этесен
Гече болса къанчыгъынгъа гетесен
Уьстевюне мен парахат болсун деп
Телефондан бар еринг билдиресен
Сени рази этмеге болмагъанман мен бирде
Йымыртгъа биширип де билмейген болдум гечде
Опуракънычы гьатда жувупда бажармайман
Кирин эзип къояман ёлагъын тайдырмайман
Итивчю гьакъыгьатда мен бирде урмагъанман
Оьмюрюмню ичинде ишгеде чыкъмагъанман
Тикген тигивлеримни гиши гёрме ярамай
Жагьил къатын алмакъ гьакъ бир затгъада къарамай
Къатын алышдырмагъа сен плангъа салгъансан
Мени гюнагьлы этип прицелге тутгъансан
Сагъа не етишмейдеп сен магъа оьпкелейсен
Адамгъа чы сен мени бирде тенглешдирмейсен
Ашама аш ёкъму деп ашынгныда беклейсен
Сагъа незат етишмей? Авзунг сырып тур дейсен!
Бир сез айтма ярамай сен не билесендейсен
Уьйге тамчы тамаму сагъа не тарыкъдейсен
Эргишимендеп айтып сагъа ёл сен табасан
Гече уьюнге къайтмай къанчыкъ булан къаласан
Эртен уьйге къайтгъанда бетингни бузма дейсен
Жинжиракъдай айланып магъа къуллукъ этдейсен
Шулай магъа буюргъан деп къоймагъа
Бары ишни бир Аллагьгьъа салмагъа
Болмайман мен юрегимни енгмеге
Сагъа гёре болуп уьйден гетмеге
Сюймей эдим очакъ отум сёнгенни
Яшларымны юреклери дёнгенни
Яшагъанынг яшдан гёр деп айтыв бар
Бизден артыкъ кимде шулай байлыкъ бар
Тувгъанлардан тугъанланы гёргенбиз
Шу девлетге сени булан етгенбиз
Халкъ арада биз уьлгюлю уьй эдик
Бизин булан дос къардаш оьктем эди
Намуслардан биз бирде къачмагъанбыз
Къурдашланы юрегин бузмагъанбыз
Бу яшавну бир оьрю бир эниши
Оьтдюк шондан бирлешип эки гиши
Нече тюрлю отланы биз ашадыкъ
Биревгеде сыр билдирмей яшадыкъ
Кюлегенде кюледик уьй толтуруп
Йылагъанда йыладыкъ сув алдырып
Яшавумда сен магъа гюч берединг
Менчи сени гьакь юрекден сюе эдим
Бугюн магъа сен нечик арт бересен
Башдан ойлап ишинг неге гёрмейсен
Халкъ арада абурунг ойламайсан
Йыллар булан топлангъан сынавунгну
Заманында сен неге къолламайсан
Сени алдынгда уьлгюлю
Арменли Джигарханян
Жагьил къатын да алып болду
Дюньягъа аян
Виталина Цымбалюк Романовская оьзю
Аврувлу этип Арменни оьзю болду
Тюменли
Оьмюрюнгде хармашгъан артылмагъа
Заман болгъан гьайсызлыкъны ниьматындан тоймагъа
Вакътисинде ожагъынга къайтмагъа
Сен бусурман ата анадан тувгъансан
Тек гявурча яшавунгну къурасан
Менчи сени эрингмен деп тутасан
Шариатны ёлундан юрюмеге.
Бугюн досум сен неге унутасан
Гёзюнг къарап гёнгюндегин биледим
Дюньялыкъда гьали энди яшамагъа
Бизге къалгьан гюнлени
Сени булан гёнгюллешип битдирмеге сюедим
Къулакъ асып сен магъа тынгламадынг
Бир сезюмню маънасын англамадынг
Биз дослар айрылгъанда ятларда
Ювукъ болду
Къанчыкъ мурадына етип гиччи мажлис къурулду
Гьазир ашгьа бисмиллагь деп
Къатын болуп олтурду
Башынг чардай айландырып
Гьакъылынг унуттурду
Халкъгъа айып этединг
Къыдырмагъан ким ёкъдеп
Къатын этип аламы шону
Намусу бар эркек деп
Оьзюнг айтагъан сезлер
Оьзюнге оьлчевлю болду
Дос къардашны арасында
Татывсузлукъ тувулду
Бизин сюегенлени
Уллу къайгъыгъа салдынг
Юрегинде оланы
Къара гюллер орнатдынг.
Къышны гюню, боран борай бошамай,
Акъ чечекдей янашаман бу къаргъа,
Юрегимде яшнай язбаш, яшай май,
Къырыйымда, женнет къушум, сен баргъа.
Мюгьлетлери сагьатлагъа айланып,
Заман юрюй, савболлашыв ювукъда.
Сен ёл чыкъдынг, къарай-къарай артынга,
Бутум-къолум къартыллады сувукъдан.
Гетдинг, досум, къоюп мени къыш булан,
Энни къачан гёрюшербиз, билмеймен.
Сююв оту, ягъып гетген яш улан,
Сёнмесин деп Тенгиримден тилеймен.
Сенсиз гюнюм йыллар болуп гёрюне,
Дюр экенге сен, аявлум, ариде.
Ягъалагъа язбаш гелди къайтара,
Юрегимден къыш чыкъмагъан гьали де.